آیین توبه در مسیحیت چیست و چه تفاوتی با اسلام دارد؟

به طور طبیعی، تمام ادیان، حق و باطل را قبول داشته و تعریف‌هایی برای آن دارند. رستگاری در این ادیان عموماً زمانی تحقق می‌یابد که شخص از راه درست و حقیقی به سر منزل مقصود رسیده باشد.

در مقابل کسی که گمراهی و ضلالت را انتخاب کند، رستگاری را رها کرده و بر مسیر اشتباه قدم می‌گذارد. اما عموم ادیان برای برگشت این افراد راه‌هایی را قرار داده و آن‌را توبه نامیده‌اند.

توبه، لطفی از طرف پروردگار است و اگر راه پرفیض و ثمربخش توبه بر بندگان گناه‌کار بسته بود؛ اصولاً هیچ فردی به سعادت و نیک‌بختی و رستگاری نمی‌رسید؛ زیرا انسان‌ها – جز برخی که خداوند آنها را حفظ کرده – آلوده به گناه و خطا بوده، به دنبال تمایلات و شهوات می‌روند. در اسلام، برای بازگشت از گناه به سمت خداوند، توبه قرارداده شده که سخن از آن بسیار است و مطالب زیادی در این زمینه نوشته شده است. حال به بیان توبه از نگاه مسیحیان می‌پردازیم.

سابقه توبه در مسیحیت

سابقه آن به حضرت یحیی باز می­گردد چون او به مردم می‏گفت: «توبه کنید؛ زیرا ملکوت آسمان نزدیک است.» از دیدگاه بنی اسرائیل، ملکوت آسمان گونه‌‏ای حکومت الهی بود که آرمان مقدس آنان‏ به شمار می‏رفت. به همین دلیل (به گفته اناجیل در موارد مختلف) یحیای تعمید دهنده‏ در دعوت خود موفقیت چشمگیری به دست آورد و تأثیر عمیقی بر مردم گذاشت‏ به طوری که همه طبقات اجتماعی، گروه گروه، نزد او می‌‏آمدند و توبه می‏‌کردند و وی‏ آنان را غسل تعمید میداد.

کتاب مقدس مسیحیان تاخیر در توبه را موجب نابودی می­‌داند “مطمئن باشید اگر توبه نکنید، همه شما مانند آنان نابود خواهید شد.”

آیین توبه

آیین  توبه در مسیحیت به معنای اظهار پشیمانی از گناهانی است که بعد از غسل تعمید بر شخص عارض می‌شود و محدودیتی در زمان و دفعات ندارد. این آیین ۴ مرحله دارد. توبه یعنی اعتراف به گناه، نزد کشیش، و رضایت الهی؛ انجام اعمال مثبتی است که رضایت الهی در آنهاست. در مسیحیت، رهایی و نجات، اعلام آمرزش گناه توسط کشیش است. لکن اسلام برای توبه، روحانیت را واسطه بین خدا و شخص نمی‌داند و مؤمنین را به توبه و مناجات مستقیم با خدا توصیه می‌کند و از اعتراف به گناهان خود نزد دیگران نهی می‌کند.

برخلاف غسل تعمید و تایید که فقط یک بار انجام می‌شود، آیین توبه و طلب بخشایش را که در کلیسای کاتولیک روم انجام می‌شود، می‌توان در هر زمان و هر چند نوبت که فرد خواسته باشد برگزار کرد. این مراسم برای جبران گناهی که از زمان غسل تعمید به بعد انجام شده طراحی شده است. در این مراسم کشیش به نیابت از رسولان مسیح (علیه‌السّلام) گناهان شخص را می‌بخشاید. رسولان هم خود از ناحیه‌ی عیسی (علیه‌السّلام) به چنین منصبی نایل آمدند: «عیسی (علیه‌السّلام) بر آنان دمید و گفت: روح القدس را بیابید، گناهان کسانی را که ببخشید، بخشیده می‌شود و آنانی را که نبخشید، بخشیده نخواهد شد.»

اعمال آیین توبه

در این مراسم چهار عمل خاص انجام می‌شود: توبه، اعتراف، رضایت ذات الهی، و اعلام آمرزش گناه به دست کشیش.

– توبه و طلب مغفرت

عبارت از تاسف عمیق از انجام گناهان است که این ابراز تاسف از طرف فرد توبه کار به خدمت کشیش که مراسم را به جا می‌آورد ابراز می‌شود.

– اعتراف به گناه

اعتراف به گناه که در ابتدا از طرف فرد داوطلب توبه در حضور همه ی جمع انجام می‌شد. اما از قرن یازدهم به بعد این اقرار به گناه جنبه‌ی خصوصی پیدا کرده است و شخص توبه‌کننده تنها در محضر کشیش اعتراف می‌کند. به گفته‌ی کتاب مقدس، یهودیان هم در نزد یحیی تعمید دهنده به گناهان خود اعتراف می‌کردند. از رساله‌ی یعقوب هم استنباط می‌شود که به شخص گناه‌کار توصیه شده است در میان جمع به گناهان خود اعتراف کند: «نزد یکدیگر به گناهان خود اعتراف نمایید و برای یکدیگر دعا کنید تا شفا یابید.»شاید به دلیل آثار سوء اجتماعی که ذکر گناهان در بین مردم داشت، کلیسا مجبور شد اعتراف را به شکل مخفیانه و در محضر کشیش منحصر کند.

در اعتراف شخص باید به تک تک گناهان اشاره کند. در این اشاره باید تعداد گناهان، انواع آنها و خصوصیات گناه (مثل قتل نفس، زنا و غیره) را ذکر کند. همه ی گناهان قابل بخشش است اما میان گناهان بزرگ و سایر گناهان فرق وجود دارد. گناه مهلک و بزرگ شخص گناه کار را تا هنگامی که گناهش به وسیله ی آمرزش محو نشده از فیض خدا محروم می‌سازد.

زنا، دزدی، ترک آیین عشای ربانی بدون عذر، بدخواهی و کینه‌توزی از جمله گناهان بزرگ به شمار می‌آیند. برای گناهان مهلک توبه یا لااقل نیت توبه ضروری است در حالی که گناهان کوچک ممکن است به وسیله‌ی دعا، روزه و کارهای نیک آمرزیده شوند.البته اعتراف و آمرزش نسبت به گناهان بزرگ صورت می‌گیرد اما از آنجاییکه تشخیص گناهان بزرگ از کوچک مشکل است، بهتر است نسبت به همه ی گناهان اعتراف به عمل آید.

کشیش حق ندارد راز شخص معترف را فاش کند و یا حتی به آن اشاره کند، حتی اگر جانش در خطر افتد. اگر بر خلاف این عمل کند طرد و از نظر شرعی در دادگاه کلیسا محاکمه خواهد شد. کشیش بعد از گوش دادن به اعتراف، توبه کار را به چندین نوع توبه وادار می‌کند. در کلیسای قدیم و در آغاز قرون وسطا رعایت امور زیر به طور جدی انجام می‌گرفت: محرومیت از شرکت در عشای ربانی به مدت طولانی، روزه‌های کامل، تحمل سفر پرمشقت برای زیارت اماکن مقدس و امثال اینها. ولی توبه‌هایی که در عصر حاضر انجام می‌شود دارای آن سختی‌ها نیستند.

در کلیسای هر بخش، اتاق‌های کوچکی به نام اعترافگاه وجود دارد که با تیغه و معمولاً با طور سیمی از اتاق‌های دیگر مجزاست.جایگاه مخصوص توبه بعد از قرون وسطی از این جهت به کلیسا اضافه شد که هرگونه شایعه‌ای را که ممکن بود درباره ی کشیشی که با اعتراف کننده‌ی زن مواجه است تکذیب و دفع کند.

 – رضایت و بخشش الهی

رضایت و بخشش الهی نیز در اعمال مثبتی است که آن گناه خاص را می‌پوشاند، اما معمولاً به اشکال خاصی، نظیر روزه گرفتن، نماز و دعا و یا کمک به فقرا انجام می‌شود. بدین معنا، این اعمال نوعی تنبیه و مجازات دنیوی هستند که از طرف کشیش یا روحانی کلیسا بر فرد مقرر می‌شود. این مجازات با عمر شخص خطاکار، میزان گناه و هوشیاری شخص تناسب دارد. تمام مجازات‌ها به سه مجازات عمده، یعنی نماز، روزه و صدقه برمی گردد. از اعتراضات مهم لوتر علیه کلیسای روم، قدرت پاپ و روحانیت کلیسایی در آمرزش گناهان و وضع جریمه‌های مالی و فروش آمرزش نامه بود که موجب فساد دستگاه کلیسایی و حاکمیت بی‌دلیل پاپ بر مردم و کلیسا می‌شد.

 – نجات و رهایی

به معنای آسودگی از نتایج و تبعات گناه است.

از آنجا که دین اسلام میان خداوند و بندگان وجود طبقه‌ای به نام روحانیان را به عنوان واسطه به رسمیت نمی‌شناسد، حضور آنان را در عملیات توبه لازم نمی‌شمارد. ندامت قلبی شرط لازم برای توبه است و اظهار پشیمانی به درگاه خداوند و عدم بازگشت به گناه در تحقق توبه کافی است. در مورد گناهانی که به حقوق مردم مربوط می‌شود، جبران حق مردم هم ضرورت دارد. تنها در موردی که گناه جنبه‌ی عمومی و آشکار دارد توبه و اظهار پشیمانی علنی از آن تجویز می‌شود؛ وگرنه در گناهان شخصی و غیرعلنی، اعتراف به گناه خود گناهی است که موجب اشاعه‌ی زشتی‌ها و بی‌اهمیت شدن آن می‌شود.

منابع:

۱. کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا، باب۲۲، ص۲۰.

۲. کتاب مقدس، متی، باب۳، ص۶.

۳. کتاب مقدس، یعقوب، باب۵، ص۱۶.

۴. پطرس فرماج، ایضاح التعلیم المسیحی، ص۳۱۲.

۵. مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، ۱۳۸۷، ص۱۱۷.

۶. مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، ۱۳۸۷، ص۱۱۸.

۷. ادوارد تبلور، مذهب کاتولیک و مجموعه ۲۱ جزوه، ص۱۴۰.

۸. مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، ۱۳۸۷، ص۱۱۹.

۹. فرماج، پطرس، ایضاح التعلیم المسیحی، ص۳۱۲.

۱۰. زیبائی نژاد، محمد رضا، مسیحیت شناسی مقایسه‌ای، انتشارات صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران، تهران، ۱۳۸۴، ص۳۲۲.

۱۱. مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، ۱۳۸۷، ص۱۲۰.

۱۲. مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری- مسیح مهاجری، موسسه انتشاراتی امیر کبیر تهران، ۱۳۸۷، ص۶۱.

۱۳. بقره/سوره۲، آیه۱۶۰.

۱۴. آل عمران/سوره۳، آیه۸۹.

۱۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۳.

۱۶. نحل/سوره۱۶، آیه۱۱۹.

۱۷. هود/سوره۱۱، آیه۵۲.

۱۸. کتاب لوقا

۱۹. توفیقی،حسین، آشنایی با ادیان بزرگ،