گناه چیست؟
از آنجایی که اسلام برنامه ی خاصی برای رسیدن بشر به سعادت دنیوی و اخروی دارد، لذا قوانین و اصولی را هم برای رسیدن به این مقصد مهم، تدوین و تعیین کرده است.
ما برای رسیدن به این مقصد نهایی باید تابع دستورات اسلام و پیرو قوانین آن باشیم.
تمامی این برنامه ها در راستای رسیدن بشر به این مهم و نوعی روشنایی صورت و سیرت است. هر عملی که با این برنامه های الهی مخالف باشد و باعث سیاهی و تاریکی درون انسان شود و خارج از چهارچوب تعریف شده الهی باشد گناه است و خداوند به این اعمال رضایت ندارد و اراده ی الهی به آن تعلق نگرفته است.
به این اعمال بشر که با قوانین الهی در تضاد است و خداوند به آن رضایت ندارد گناه گفته می شود.
که گناه در اصطلاح یعنی هر کاری که مخالف امر الهی و خواست او باشد هر چند کوچک باشد گناه نامیده می شود.
اقسام گناه
بر اساس آیات قرآن، گناه به دو قسمت تقسیم می شود که عبارتند از:
1.گناهان کبیره
2.گناهان صغیره
تمامی گناهان دارای آثار سوء اخروی و دنیوی می باشند و برای آنها مجازات در نظر گرفته شده است و هر چند کوچک باشند بزرگ شمرده می شوند.
اما تقسیم آن به کبیره و صغیره در واقع اررزیابی از سنجش این دو گناه نسبت به همدیگر است و آیات و روایات زیادی بر نهی از عمل به گناهان وارد شده اما برای بعضی از گناهان به روشنی وعده جهنم و آتش داده نشده است.
اما برای بعضی از گناهان در قران و روایات اهل بیت علیهم السلام به وضوح وعده ی آتش و دوزخ داده شده است که به این گناهان، گناهان کبیره گفته می شود.
معیار کبیره بودن یک گناه
گناهانی که باعث دوری انسان از قرب الهی و نزدیک شدن او به تاریکی و روح شیطانی می شود تا آنجا که با ادامه ی این گناهان تمام نور وجود او از بین می رود و شیطانی مجسم می شود که نمونه های آن را در تاریخ دیده ایم.
معیار برای اینکه یک گناه را از کبائر به حساب بیاوریم یا از صغائر، به شدت قبح آن بر می گردد.
شدت قبح آین گناهان به حدی است که خداوند در قرآن و اهل بیت علیهم السلام برای مرتکبین آن، وعده ی آتش جهنم و دوزخ داده اند.
گناهان کبیره در قرآن
بطور کلی در اسلام بسیاری از گناهان را از گناهان کبیره محسوب کرده اند به طوری که تعداد آنها به حدود چهل گناه و در بعضی روایات تا هفتاد گناه می رسد.
در قرآن هم این اصطلاح به کار رفته است که به بعضی از آیات اشاره می کنیم.
در آیه ۳۱ سوره نساء آمده است (إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیمًا)
(اگر از گناهان بزرگی که از آنها نهی می شوید دوری کنید، گناهان کوچکتان را از شما محو می کنیم، و شما را به جایگاهی ارزشمند و نیکو وارد می کنیم.)
در آیه ۳۲ سوره نجم هم آمده است : (الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ ۚ إِنَّ رَبَّکَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَهِ )
(کسانی که از گناهان بزرگ و زشت کاری ها جز لغزش های کوچک دوری می کنند [مورد آمرزش اند] یقیناً آمرزش پروردگارت گسترده و وسیع است.
گناهان کبیره در روایات
روایات مختلفی در باب گناهان کبیره از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است که در برخی روایات تعداد آن را ۷ و در برخی دیگر ۲۰ و در برخی ۴۰ و حتی در برخی دیگر از روایات تا ۷۰ مورد ذکر کرده اند.
عبید بن زراره نقل میکند که بر اساس پرسشی که از امام صادق علیه السلام کردم، حضرت فرمودند که در نوشته های حضرت علی تعداد گناهان کبیره ۷ مورد ثبت شده است.
فهرست انواع گناهان کبیره
بر اساس اختلاف در بیان تعداد گناهان کبیره در روایات ۴۰ مورد از مواردی که از گناهان کبیره شمرده شده اند را بیان می کنیم:
- شرک ورزیدن به خدا
- ناامید شدن از رحمت خداوند
- خود را ایمن دانستن از مکر و عذاب الهی
- آزار والدین
- قتل انسان بی گناه
- خوردن مال یتیم
- فرار از جهاد و جنگ
- ربا خواری
- سحر و جادو کردن
- زنا کردن
- لواط کردن
- تفخیذ
- استمنا کردن
- قذف
- دروغ
- دروغ به خدا و پیغمبر و ائمه معصومین علیهم السلام
- تهمت زدن
- غیبت کردن
- پرداخت نکردن زکات
- شراب خوردن
- ترک کردن نماز
- پیمان شکستن
- قطع کردن رحم
- دزدی کردن
- کتمان کردن شهادت
- شهادت ناحق دادن
- قمار کردن
- خوردن گوشت سگ و خوک و حیواناتی که به صورت شرعی ذبح نشده اند
- کم فروشی کردن
- مهاجرت کردن به مکانی که در آنجا امکان انجام واجبات شرعی نباشد
- کمک کردن به ظالم در ظلمش
- اعتماد داشتن به کمک و پشتیبانی ظالم
- نپرداختن حق الناس
- اسراف کردن
- خیانت کردن در امانت
- سخن چینی کردن
- لهو و لعب کردن
- سبک شمردن حج
- اصرار بر گناهان کوچک
- حسادت
شرایط توبه از گناه کبیره
حال به سراغ اصل مطلب می‌رویم آیا گناهان کبیره بخشیده می شود؟
قطعا بخشیده می شود حتی کسی که گناه کبیره از او سر زده، اگر توبه نکند، فاسق است و بنابر فقه اسلامی اقتدا به او در نماز جائز نیست، شهادت او در دادگاه‌ها پذیرفته نمی‌شود و پس از مرگ مستحق عذاب است، مگر اینکه رحمت الهی و یا فضل الهی نظیر شفاعت شافعان شامل حالش شود.
توبه از گناهان کبیره مانند سایر گناهان است و چگونگی آن در گناهان مختلف با هم فرق دارد. برخی گناهان تنها حق الله هستند مانند زنا، و برخی هم جنبه حق الله دارند و هم حق الناس، مانند دزدی. نحوه توبه از گناهانی که حق الله هستند ندامت و پشیمانی واقعی و عزم بر ترک دائمی و عدم بازگشت به آن است و در مواردی که امکان تدارک آن باشد (مثل قضاء نماز‌هایی که نخوانده و روزه‌هایی که نگرفته و …) آن عمل واجب را قضاء نماید.
اما در مورد گناهانی که حق الناس هستند علاوه بر ندامت و پشیمانی باید حق مردم را ادا کند مگر اینکه صاحب حق او را حلال کند و از حق خود بگذرد. چنانچه فردی بدون توبه و جبران گناه از دنیا رود و مشکلات و سختی‌های دنیا باعث آمرزش حق الله او نشده باشد استحقاق عذاب دارد و چنانچه فضل الهی شامل حال او نشود مجازات گناهش را خواهد دید. از جمله موارد فضل الهی، شفاعت اولیاء خداست.
درحدیثی پیامبر (ص) فرمود: شفاعتم را برای صاحبان گناهان کبیره از امتم ذخیره کرده‌ام. امام صادق(ع) در روایتی تصریح کرده که توبه کنندگان که براساس آیه قرآن همان نیکوکاران (یعنی ترک‌کنندگان کبائر) هستند، مواخذه نخواهند شد.
امیدواری به قبول توبه
در پایان نکات مربوط به توبه از گناه کبیره باید به این نکته اشاره کرد که خدا همیشه توبه گناهکاران را در صورت خلوص نیت آنها می‌پذیرد. در آیات و روایات نقل شده در متون مذهبی نیز همواره بر این نکته تاکید شده است که خدا توبه کنندگان را در صورتی که توبه‌ی آنها حقیقی بوده و تمام شرایط از پیش تعیین شده در آن لحاظ شده باشد عذاب نمی‌دهد.
در همین زمینه می‌توان به سخنی از از امام محمد باقر (ع) استناد کرد: «همان گونه که پیامبر اسلام فرموده است سوگند به او که جز خودش هیچ جنبنده‌ای شایسته پرستش نیست، خداوند هیچ مومنى را پس از انجام توبه و طلب عفو عذاب نمی‌کند. مگر آن که نسبت به خدا بدگمان و ناامید باشد و با خلق خدا نیز درست رفتار نکند و به غیبت از آنها بپردازد»
منابع:
۱. کتاب کافی، جلد 5
۲. کتاب من لا یحضر الفقیه، جلد 3
